نوروز عاشقان
دکتر علیرضا نوربخش
طرح و تصویر‌سازی: رابعه حسین‌زاده
ساز و آواز: وفا راطبی
منتخبی از صوفی ۱۰۳
بر روی عناوین کلیک کنید.
شماره‌ی۱۰۳ صوفی زمانی چاپ می‌شود که سویه‌ی بسیار واگیردار کرونا زمستان ما را در نیمکره‌ی شمالی سخت‌تر و سوت‌وکورتر کرده‌است.
نزدیک به دو سال از شیوع بیماری کرونا می‌گذرد و خیلی از ما اگر شانس آورده و با خانواده و دوستانمان از بیماری جان سالم به در برده باشیم، باز هم از بلاتکلیفی و اضطراب خسته شده‌ایم.
در این روزگار که روح و روان بسیاری از ما دستخوش مشکلات ناشی از این همه‌گیری‌ست، گاهی افروختن شعله‌ی شمعی می‌تواند نور امید را در دل‌ها زنده نگه دارد؛ چراکه روز‌های سخت، روز‌های یادآوری و ایستادگی‌ست. پس امیدواریم که در این زمستان سرد، صوفی یادآور گرمای عشق و نور هستی‌بخش حقیقت باشد.
نماند به کس روز سختی نه رنج
نه آسانی و شادمانی نه گنج
بد و نیک بر ما همی بگذرد
نباشد دژم هرکه دارد خرد
فردوسی
شاید شاخص‌ترین وجه تصوف، وجهی که تصوف را از دیگر راه‌های معنوی متمایز می‌کند، رابطه‌ی مستقیم و بلاواسطه‌ی صوفی با خداوند باشد که در چارچوب عشق الهی تعریف می‌شود. خدای صوفی وجودی انتزاعی و غیرقابل‌دسترس نیست که رابطه‌ی شخصی با او ناممکن باشد. به‌عکس، خدا در همه‌ی ذرات هستی حضور دارد و مظاهر او همه‌جا و همه‌چیز را در برمی‌گیرد. این حضور ملموس به انسان اجازه می‌دهد تا الوهیت را بدون واسطه و مستقیما تجربه کند. اما برای ایجاد رابطه‌ی مستقیم با خداوند، سالک معنوی باید اول بتواند آینه‌ی دل را از زنگار هستی بزداید. بنابراین مسئولیت ایجاد رابطه در وهله‌ی اول با جوینده‌ی حقیقت است. این نقطه‌نظر صوفیانه با علم الهیات، که خدا را غیرقابل‌دسترس و خارج از ادراک، تجربه و حتی تصور ما می‌داند، مغایرت دارد.
یکی از رایج‌ترین موضوعات در خطاطی نقاشی ژاپنی رسم دایره‌ای‌ست که آن را اِنسو (Enso) می‌نامند. فرق انسو با دیگر دایره‌ها در این است که انسو توسط حرکت ممتد قلم‌مو بر کاغذ و در زمان بازدمِ نقاش کشیده می‌شود. پس از رسم‌کردن، نقاش دیگر نمی‌تواند تغییری در آن بدهد. اِنسو از نظر فرم (یعنی دایره بودن) بسیار ساده است، اما در عین سادگی مفهومی ژرف و پیچیده دارد. از این رو، مرشدی به نام کیوزان (۸۹۰-۸۱۴ میلادی) برای اولین بار انسو را رسم کرد و آن را نماد و مظهرِ ذن بودیسم دانست. کم‌کم و در گذر زمان، مرشدان بعدی به پیروی از وی دایره‌ی انسو را وسیله‌ی اصلی آموزش در آیین بوداییِ آسیای شرقی، به‌ویژه در ژاپن، قرار دادند.
هنرهای رزمی، از زمانی که دو نفر یا دو گروه و ملت با یکدیگر در تعارض و تضاد بوده و اختلافات خود را از طریق جنگ حل‌وفصل می‌کرده‌اند، وجود داشته‌اند. این هنرها، در شکل اولیه‌ی خود، برای کشتن، صدمه‌زدن یا ناتوان‌کردن دشمنان و مخالفان ابداع شدند. جالب‌توجه اینکه هنرهای رزمی در عین خشونتی که به‌هنگام استفاده از آن‌ها در پی دارند، در طول زمان، با برخی ویژگی‌های شریف انسانی نیز همراه بوده‌اند. برای مثال شوالیه‌های اروپایی، فتیان خاورمیانه، جوانمردان (یا عیاران) ایرانی و سامورایی‌های ژاپنی معمولا در جایگاه سرپرست و محافظ ضعیفان و بی‌سرپرستان و اصولا قهرمانان جامعه بوده‌اند.
انسان شهرنشینِ عصر ما سگ و گربه را برای دوستی و همدمی برگزیده، و از بعضی حیوانات غریب‌تر هم در باغ‌وحش دیدن می‌کند. اما اساس تفکر امروز او هنوز هم بسیار ارسطویی‌ست، یعنی انسان را اشرف مخلوقات می‌داند، زیراکه او هم قدرت تفکر و استدلال دارد و هم زبان بیان و ثبت این تفکر را. در عین حال در فلسفه و نظریه‌پردازی علوم انسانی و اجتماعی، انسان‌گرایی و انسان‌مداریِ ارسطویی رفته‌رفته جای خود را به پساانسان‌گرایی داده‌است که بسیاری از پیش‌فرض‌های ما را درباره‌ی انسان‌بودن و تمایز آن با سایر موجودات زنده و حتی با ماده و اشیا به هم می‌زند.
تنفس، یا همان حیاتی‌ترین فعالیت ما در کسوت موجودات زنده، به‌تازگی توجه بسیاری را در جهان غرب به خود جلب کرده‌است. عوامل این اقبال از یک‌سو محبوبیتِ فزاینده‌‌ی تمرین‌های کهن و شرقی یوگا و کی-گونگ و از سوی دیگر رواجِ نوشتارهای فلسفی درباره‌ی تنفس است. نعمان بیگ در خلال پژوهشی مردم‌‌شناسانه درباره‌ی بابا جمیل، که آموزگاری صوفی‌ست در پنجابِ پاکستان، به اهمیتِ تنفس در تصوف می‌پردازد. تمرکز نعمان بیگ به‌ویژه بر تنفس در لحظه‌ی اکنون (نفسِ حال) است به‌مثابه‌ی ابزاری رهایی‌بخش برای تعلیقِ «منِ اندیشنده» و فرانوردیدنِ زمان از راه ارتباط نیرومند و نزدیک با منشأ الهی خلقت.
مصاحبه‌ی دکتر جاوید مجددی با پروفسور کارل ارنست، اسلام‌شناس و محقق برجسته‌ی مطالعات اسلامی، در پی انتشار کتاب اخیر او، حلاج، شعرهای یک صوفی شهید، در سال ۲۰۲۰ میلادی به انجام رسید و در صدمین شماره‌ی مجله‌ی صوفی انگلیسی منتشر شد. این کتاب که برنده‌ی جایزه‌ی افتتاحیه‌ی Global Humanities Translation Prize از انستیتو بافِت (Buffet) شد، نخستین ترجمه‌ی مهم اشعار حلاج (درگذشت ۹۲۲ میلادی) از عربی به انگلیسی است که ترجمه‌ی آن نیز از کیفیت و دقت بالایی برخوردار است.
مطالعه‌ی صوفی
بر روی جلد کلیک کنید.
صوفی ۱۰۳ (زمستان ۱۴۰۰)
صوفی ۱۰۲ (تابستان ۱۴۰۰)
صوفی ۱۰۱ (زمستان ۱۳۹۹)
