مدرسه‌ی صلح مفهومی‌ست که دایساکو ایکدا (Daisaku Ikeda)، نویسنده و فیلسوف بودایی، در دهه‌ی ۱۹۷۰ مطرح کرد، ترویج داد و به جهان معرفی کرد. این مدارس نه‌تنها بر رشد کلی دانش‌آموزان، بلکه بر آموزش شخصیت و مسئولیت اجتماعی آن‌ها نیز تأکید دارند. فلسفه‌ی مدرسه‌ی صلح بر این باور استوار است که با آموزش و پرورش درست می‌توان افراد جامعه را تغییر داد و به‌سوی صلح رهنمون کرد. ایکدا نه‌تنها مؤسسه‌ی سوکا گاکای (Soka Gakkai) را، که توسط معلمان وی برای کمک به بچه‌های متأثر از جنگ جهانی دوم در ژاپن تأسیس یافته بودند، در سطح بین‌المللی برای ترویج صلح جهانی و عدالت اجتماعی معرفی نمود، بلکه مدارس شبکه‌ای سوکا را نیز که هدفش تعلیم و تربیت کودکان مبتنی بر ارزش‌های انسانی، علی‌الخصوص صلح بود، پایه‌گذاری کرد.
فلسفه‌ و پایه‌ی فکری ایکدا بر آموزه‌های نیچیرن (Nichiren)، اصلاح‌طلب و راهب بودایی ژاپنی قرن سیزدهم پایه‌گذاری شد. ایکدا آموزه‌های نیچیرن را با تأکید بر اهمیت توانمند‌سازی، رشد فردی و نیاز به فعالیت اجتماعی در راستای دستیابی به صلح و عدالت گسترش داد. عقاید او هم متأثر از تجربیات و بینش‌های شخصی‌اش، به‌خصوص در زمان جنگ دوم جهانی و انهدام دو شهر عظیم ژاپن، بود و هم الهام‌گرفته از رهبرانی چون گاندی و نلسون ماندلا.
نیچیرن، بنیانگذار بوداگرایی نیچیرن، یکی از بزرگترین فرقه‌های آیین بودایی ژاپنی‌ بود. درحالی‌که بسیاری از اصول و آموزه‌های اساسی این مکتب با سایر مکاتب بودایی مشترک است، چندین تفاوت کلیدی وجود دارد که آن را از دیگر مکاتب بودایی متمایز می‌کند. یکی از این تفاوت‌های اصلی، تأکید نیچیرن بر تعالیم سوترای نیلوفر آبی (Lotus Sutra) ست. وی معتقد بود که این سوترا حاوی جوهر تمام آموزه‌های بوداست که مستقیم‌ترین مسیر را برای رسیدن به کمال انسانی فراهم می‌کند.
سوترای نیلوفر آبی نوشته‌ای مقدس و پایه‌ای در مکتب بودایی ماهایانا به شمار می‌آید و در دیگر سنت‌های بودایی شرق آسیا نیز بسیار مورد احترام است. اهمیت این سوترا در این است که مستقیماً به بودا نسبت داده می‌شود و یکی از آخرین آموزه‌هایی‌ست که او قبل از پاری‌نیروانا (درگذشت نهایی) به مریدان خود ارائه کرده بود. موضوع اصلی این سوترا در رابطه با مفهوم «طبیعت بودا» ست، به این معنی که همه‌ی موجودات استعداد بودا شدن – یعنی انسان کامل شدن – را دارند. در ضمن، این سوترا بر جهانی‌بودنِ آموزه‌های بودا تأکید دارد و اینکه آن‌ها محدود به زمان یا مخاطب خاصی نیستند. دو نکته‌ی دیگر نیز در این آموزه‌ها درخور توجه‌اند: اول نقش بودیساتوا (Bodhisattva) – شخصیتی بودامانند، معادل پیر و انسانِ کامل – که مظهر شفقت است و نقشی حیاتی در هدایت و سیر تعالی سالکان دارد و دوم تأکید بر اینکه تمام مسیرهای بودایی به کمال انسانی منتهی می‌شوند. ایمان به این سوترا سالکان را تشویق می‌کند که برای بودا شدن تلاش کنند.
از تعالیم نیچیرن می‌توان چنین دریافت که سوترای نیلوفر آبی به وی آموخته بود که همه‌ی پدیده‌های جهان به هم مرتبط‌ند و همه‌چیز ذاتاً استعداد رشد و حرکت به‌سوی کمال را داراست. اساس تعالیم وی در رابطه با رشد و شکل‌دادن این استعداد ذاتی‌ست. در این راستا، جای تعجب نیست که، تعالیم مکتب بودایی نیچیرن از نظر تاریخی با فعالیت‌‌های خدماتی و مشارکت‌های اجتماعی مرتبط شود. نیچیرن منتقد صریح دولت و شرایط اجتماعی زمان خود بود و پیروانش را تشویق می‌کرد تا در جهت عدالت اجتماعی و بهبود جامعه تلاش کنند. امروزه هنوز تأکید بر مشارکت اجتماعی و کنشگری هم یکی از جنبه‌های کلیدی بودیسم نیچیرن است.
ایکدا تعالیم نیچیرین را با دوران مدرن تطبیق داد، با این دیدگاه که توسط آموزه‌های بودیسم و آموزش و پرورش درست می‌توان افراد را تغییر و جامعه را به سوی صلح سوق داد. در نگاه ایکدا، هدف بودیسم ایجاد صلحی‌ جهانی‌ست که در آن همه‌ی مردم بتوانند در هماهنگی زندگی کنند. او معتقد بود که این امر تنها از طریق یک «انقلاب انسانی» امکان‌پذیر است، فرایندی که در آن افراد زندگی خود را متحول می‌کنند و به نوبه‌ی خود در دگرگونی جامعه مشارکت دارند. از اینجا بود که وی، پس از آشنایی با استاد و مرشدش، و با توجه به علاقه و اعتقادش به مکتب نیچیرن، زندگی خود را وقف این هدف نمود.
نگاهی بیندازیم بر تاریخ تأسیس مدارس سوکا. در سال ۱۹۳۰ میلادی، یک معلمِ بودایی مکتب نیچیرن به نام ماکیگوچی (Tsunesaburo Makiguchi) و مرید و همکارش تودا (Josei Toda)، سازمان فرهنگی سوکا کیویکوگاکای – که ترجمه‌اش انجمن آموزشی ارزش‌آفرین است – را تأسیس کردند. هدف این دو پایه‌گذاری سیستمی آموزشی برای دانش‌آموزان ژاپنی آن دوره بود که بتوانند اساس ارزش‌های انسانی را فراگرفته و برای جامعه ارزشمند باشند. با توجه به موقعیت سیاسی-اجتماعی آن زمانِ ژاپن، اشاعه‌ی مذهب شینتو از سوی دولت و آماده‌شدن سران آن کشور برای جنگ از یک طرف، و از طرف دیگر تأکید مکتب نیچیرن بر عدالت اجتماعی، توجه دولت را به این انجمن جلب کرد تا جایی که اصرار ورزیدند تا اصول مذهب رسمی را نیز در آموزش‌های این سازمان گنجانده شود. در طول جنگ جهانی دوم، هم ماکیگوچی و هم تودا به دلیل امتناع از این دستور با آزار و اذیت مواجه شده و به زندان افتادند. ماکیگوچی در سال ۱۹۴۴ میلادی در زندان درگذشت. تودا که در زندان دگرگونی معنوی عمیقی را تجربه کرده بود، متعهد به گسترش آموزه‌های بودیسم و ترویج صلح و عدالت اجتماعی گشت. پس از جنگ، تودا از زندان آزاد شد و در سال ۱۹۴۵، ریاست سوکا گاکای را بر عهده گرفت و به‌طور خستگی‌ناپذیری برای گسترش عضویت و نفوذ سازمان تلاش کرد. او یک سال بعد انجمن آموزشی خود را احیا نمود و در سال ۱۹۴۶ نام آن را به سوکا گاکای تغییر داد. رهبری و آموزه‌های تودا تأثیر عمیقی بر سوکا گاکای و جامعه‌ی بودایی گسترده‌‌تر در ژاپن و سراسر جهان گذاشت. او در سال ۱۹۵۸ درگذشت، اما میراثی که باقی گذاشت همچنان الهام‌بخش میلیون‌ها نفر برای تمرین بودیسم و تلاش برای صلح و عدالت اجتماعی شد.
دایساکو ایکدا، که از شاگردان تودا بود، در سال ۱۹۶۰ سومین رئیس سوکا گاکای شد و نقش مهمی در گسترش بین‌المللی این سازمان ایفا کرد. تحت رهبری ایکدا، مدارس سوکا به کشورهای دیگر از جمله ایالات متحده، برزیل و کره‌ی جنوبی گسترش یافتند. برنامه‌ی درسی مدارس سوکا شامل موضوعاتی مانند تاریخ، ادبیات و هنر و همچنین مهارت‌های عملی مانند ارتباط و تفکر انتقادی‌ست. این مدارس همچنین بر اهمیت خدمات اجتماعی و شهروندی جهانی تأکید دارند. ایکدا در سال ۱۹۷۵ مدارس سوکای بین‌الملل را برای ترویج فرهنگ و آموزش صلح تأسیس کرد. این سازمان امروزه بیش از ۱۲ میلیون عضو در ۱۹۲ کشور و منطقه دارد.
مدرسه‌ی صلح بر سه اصل زیر مبتنی‌ست:

۱- احترام به حرمت انسانی: مدرسه‌ی صلح باید به دانش‌آموزان بیاموزد که به حرمت همه‌ی افراد بدون‌توجه به سابقه، نژاد، مقام و دیگر شرایط آنان احترام بگذارند.
۲- آموزش شهروندی جهانی: مدرسه‌ی صلح باید به دانش‌آموزان بیاموزد که شهروندانی جهانی هستند که آگاهی از وابستگی متقابل همه‌ی ملت‌ها و مردم دارند.
۳- آموزش مسئولیت اجتماعی: مدرسه‌ی صلح باید به دانش‌آموزان بیاموزد که از نظر اجتماعی مسئولیت‌پذیر باشند و برای ایجاد جامعه‌ای صلح‌آمیزتر و عادلانه‌تر تلاش کنند.
مدرسه‌ی صلح همچنین باید محیطی را فراهم کند که صلح را از طریق گفت‌وگو، تبادل فرهنگی و خدمات اجتماعی ترویج کند.

علاوه بر تودا، ایکدا تحت‌تأثیر دیگر معلمان بودایی نیز قرار گرفت، مانند تای-هسو اصلاح‌طلب بودایی اهل چین، دی تی سوزوکی (D. T. Suzuki)، استاد ذن ژاپنی، و تیک نات‌ هان (Thich Nhat Hanh)، استاد ذن ویتنامی. این معلمان بر کاربرد عملی آیین بودا در زندگی روزمره، اهمیت توجه مراقبه و ارزش شفقت و همدلی در ایجاد روابط و ترویج صلح تأکید می‌کردند. ایکدا معتقد بود این شخصیت‌ها از طریق تعهدشان به ‌پرهیز از خشونت، توجه به عدالت اجتماعی و توانمندسازی افراد برای بهبود جامعه، اصول بودایی را تجسم می‌دهند. ایکدا تحت‌تأثیر ایده‌های روان‌شناسی انسان‌گرایی نیز قرار گرفت که بر اهمیت خودآگاهی، رشد شخصی و روابط مثبت تأکید می‌کند.
مدرسه‌ی صلح جایگزینی‌ست برای مدل‌های‌آموزشی سنتی که اغلب تنها بر پیشرفت تحصیلی تمرکز دارند. در این جایگزینی اعتقاد بر این است که با ارتقاء و رشد کل افراد می‌توان به ایجاد جامعه‌ای دلسوزتر و همدل‌تر کمک کرد، جامعه‌ای که در آن مردم تمایل بیشتری به کار در جهت خیر عمومی دارند. در جهانی که اغلب گرفتار درگیری و خشونت و جنگ است، دیدگاه دایساکو ایکدا برای ایجاد مدرسه‌ی صلح بیش از هر زمان دیگری قابل‌لمس است. با ترویج صلح از طریق آموزش، می‌توان آینده‌ی روشن‌تری را برای نسل‌های آینده فراهم آورد.

کتاب‌نامه

1. “Nichiren Buddhism.” Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc., n.d. Web. 07 Apr. 2023. https://www.britannica.com/topic/Nichiren-Buddhism
2. “About SGI.” Soka Gakkai International. Soka Gakkai International, n.d. Web. 07 Apr. 2023. https://www.sgi.org/about-us.html
3. “The Soka Education System.” Soka Gakkai International. Soka Gakkai International, n.d. Web. 07 Apr. 2023. https://www.sgi.org/about-us/soka-education.html
4. “Daisaku Ikeda.” Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc., n.d. Web. 07 Apr. 2023. https://www.britannica.com/biography/Daisaku-Ikeda
5. Soka University.” Soka University. Soka University, n.d. Web. 07 Apr. 2023. https://www.soka.ac.jp/en