کتاب‌خوانی
دکتر رضا علیزاده
نیلوفر و گل سرخ
آیین بودا و تصوف
آیین بودا و تصوف
اگر اهل یا دوستدار کوه‌پیمایی باشید، می‌دانید که کوه‌نوردان ابتدا نقشه‌ی مسیرهای متفاوت به‌سمت قله را بررسی می‌کنند و بعد توشه و آذوقه و وسایل لازم را برمی‌دارند و به راه می‌افتند. کوه‌نورد می‌داند که هر مسیری چشم‌انداز و مقتضیات خودش را دارد و می‌توان از مسیرهای متفاوت به قله رسید، اما در نهایت هربار از یک مسیر می‌توان تجربه‌ی پیمودن و رسیدن به مقصد را داشت.
دکتر جو مارتین، دو گونه از راه‌های پیمایش به‌سوی قله‌ی معنویت را در کتاب جالبش، نیلوفر و گل سرخ، بررسی کرده‌است. او که هم همدلانه و باانصاف قلم زده و هم خود سالک یکی از همین راه‌هاست، نویسنده، پژوهشگر، کارگردان، و معلم مدیتیشن و تکنیک‌های معنوی-جسمی است و تحقیقات علمی و جست‌وجوهای عملی در هر دو حوزه‌ی سنت‌های شرقی ،آیین‌های بودایی و طریقت‌های تصوف داشته‌است.
آنچه این کتاب را از سایر نوشته‌های مشابه متمایز می‌کند این است که جو مارتین نه‌تنها به کاوش در ادبیات و ریشه‌های دو سنت پرداخته، بلکه به سراغ برخی آموزگاران زنده‌ی معاصر این مکاتب هم رفته و با درک محضر اساتید سنت‌های معنوی، در پی یافتن خطوط مشترک و حلقه‌های رابط در این رویکردهای باطنی بوده‌است و به‌زیبایی توانسته خواننده را با خطوطی از جغرافیای متنوع دانشِ درون آشنا کند.
برگردانِ فارسی کتاب شامل یک مقدمه و هشت فصل است که چهار فصل به مباحث نظری پرداخته و چهار فصل دیگر داستان دیدارهای رودرروی جو مارتین است. نیلوفر و گل سرخ کتابی خواندنی‌ست، اما از بعضی جهات، شایسته‌ی توجه خاص هست. برای نمونه، نویسنده در مقدمه‌ی کتاب، تاریخچه‌ای بسیار چکیده، اما دقیق، از سیر ورود ِجریان‌های ترکیبیِ دو سنت تصوف و بودییسم در غرب از قرن نوزده به قرن بیستم به دست داده‌است. در فصل یکم، درباره‌ی نویسنده و شاعر اهل ترکیه، شیخ احمد حلمی و به‌طور مبسوط درباره‌ی یکی از آثار او، رؤیاهای بیدار، مطالبی آورده که نخستین معرفی به زبان فارسی درباره‌ی این آموزگار و نویسنده‌ی ترک و سبک و دیدگاه‌های اوست و از این نظر هم این آشنایی مغتنم است. در نمونه‌ای دیگر، فصل سوم کتاب، با عنوان «تنتره‌ی منبع متعال: درباره‌ی خداباوری و معنویت ِخداناباور»، دکتر جو مارتین با یک بررسی تطبیقی ِ هوشمندانه در سنت‌های بودایی و آیین تصوف، درمورد معنویت حقیقی این پرسش را مطرح کرده که «آیا انسان به استفاده از واژه‌ی خدا متوسل می‌شود یا خیر؟ هرگونه مشاجره پیرامون ترجیح یک رویکرد به دیگری، احتمالا با مفاهیم و تمایزات موهوم در پیوند است؛ به‌ویژه اگر هدف، به‌جای توصیف خدا، شناخت او باشد.»
بخش دوم کتاب تجربه‌ای دست اول از دیدگاه‌های سه مکتب مختلف درباره‌ی موضوعات و مفاهیم سیر درونی و سلوک اجتماعی عرضه می‌کند: مصاحبه با کبیر هلمینسکی (Kabir Helminski)، یکی از مشایخ سلسله‌ی مولویه و نماینده‌ی این فرقه در آمریکا؛ مصاحبه با گشه سونام رینچن (Geshe Sonam Rinchen)، راهب و نویسنده‌ی تبتی، که به شفافیت تعالیم و صراحت و گشاده‌رویی شهرت دارد؛ و نیز گفت‌وگو با برنی گلاسمن (Bernie Glassman)، استاد مکتب ذن بودیسم، که هم‌اکنون یکی از رؤسای جامعه‌ی بین‌الادیانی صلح هم هست.
مترجم، که تألیفاتی پژوهشی و درخور توجه در حوزه‌ی عرفان نیز دارد، به خوبی و ظرافت، این کتاب ِ بسیار چکیده و مملو از مفاهیم دو سنت متنوع را به فارسی برگردانده که لذت خواندن متن بسیار فشرده‌ی کتاب را دوچندان می‌کند. شایان ذکر است که جا دارد فصل نهم کتاب (که بخشی از تجربه‌ی شخصی دکتر جو مارتین با دکتر جواد نوربخش، پیرسلسله‌ی نعمت‌اللهی‌ست) هم به‌صورت جداگانه در آینده ترجمه شود و علاقه‌مندان را به کار آید.
پچ‌پچه‌های ذهن
صدای ذهن، اهمیت و نحوه‌ی مهار آن
صدای ذهن، اهمیت و نحوه‌ی مهار آن
تصور کنید دانشمندی هستید که درباره‌ی نجواهای ذهنی افراد و اثرشان بر جنبه‌های متنوع زیستی و سلامتی پژوهش می‌کنید. ناگهان رویدادی نامعمول در زندگی‌تان رخ می‌دهد و همان نجواهای درونی شما را چنان پریشان می‌کند که شب‌ها از فشار افکارتان، با چوب بیسبالی در دست، دیوانه‌وار در خانه‌تان راه می‌روید و خود را ناتوان از کنترل یافته‌های علمی‌تان می‌بینید.
این حادثه برای ایتان کراس رخ داد. او از تأثیرگذارترین شخصیت‌های پیش‌گام در حوزه‌ی کنترل خودآگاه در دنیا، استاد دانشگاه و مؤسس آزمایشگاه «مطالعات هیجان و خویشتن‌داری» در دانشگاه میشیگان است که سال‌ها درباره‌ی درون‌نگری تحقیق می‌کند. آن حادثه، محرک کراس برای نوشتن نخستین کتابش در سال ۲۰۲۱ شد، گرچه که ۳۷ سال پیش، پدرش با ترغیب او به «سفر درون و تأمل در خود» بذر نخستینِ این کتاب را در ذهنش کاشت. در سنی که والدین اولویت‌شان یادآوری مسواک‌زدن کودکان است، هرزمان که ایتان ِ کوچک مشکلی داشت، پدرش او را به «سفر درونی» ترغیب می‌کرد و همواره می‌گفت: «از خودت بپرس!» منطق پدر از ابتدا این بود که پرورش مهارت‌های درون‌نگری (توجه مستمر به افکار و احساسات خود) در مواجهه با هر چالشی به ایتان کمک خواهد کرد و درون‌نگری ِ آگاهانه به تصمیم‌گیری عاقلانه و سودمند و در پی آن هیجانات مثبت منجر می‌شود: یعنی سفر به درون راه رسیدن به انعطاف و رضایت است.
اما تحقیقات جدید و معتبر چیزی دیگر می‌گویند. برای نمونه، هنگام پریشانی، درون‌نگری بیش از منفعت به ما ضرر می‌رساند، عملکردمان را تحلیل، تصمیم‌گیری را مختل و تأثیر منفی بر روابط دارد. درون‌نگری ممکن است به پرخاشگری و برخی اختلالات روانی دامن بزند، ابتلا به بیماری‌های جسمی را افزایش دهد یا حتی پیری و شکستگی زودرس به بار آورد. در بسیاری مواقع ما از شر افکارمان در دام دسیسه‌گری پنهان می‌افتیم: افکار و هیجاناتِ منفیِ ادواری که توانایی شگفت‌انگیز درون‌نگری را از موهبت بالقوه به دردسر تبدیل می‌کنند.
کراس و همکارانش درباره‌ی ماهیت و علت مکالمات درونی ِ خاموش افراد و چگونگی مهار آن‌ها برای شادی، سلامتی و خلاقیت بیشتر تحقیق می‌کنند. آن‌ها که خود را تعمیرکار ذهن می‌دانند، با دعوت مردم به آزمایشگاه برای شرکت در بررسی‌های دقیق و پیچیده و رصد آن‌ها در بستر زندگی روزمره، در پی یافتن پاسخ برای پرسش‌هایی از این دست هستند: چرا درون‌نگری و درک احساسات خویشتن در افرادی سودمند است، اما برخی دیگر در پی چنین تلاشی کنترل هیجانات‌شان را از دست می‌دهند؟ چطور می‌توان با وجود استرس مسموم‌کننده، استدلال منطقی داشت؟ راه‌های درست‌وغلط گفت‌وگو با خود چیست؟ چگونه با اطرافیان‌مان حرف بزنیم، بی‌آنکه افکار و هیجانات منفی آن‌ها را شعله‌ور یا افکار و هیجانات منفی خودمان را تقویت کنیم؟ آیا «صداهای» بی‌شمار دیگران در شبکه‌های اجتماعی بر صدای ذهن ما تأثیر می‌گذارند؟ هنگام انحراف توانایی‌های درون‌نگری از جاده‌ی اصلی چگونه باید آن‌ها را مسیر درست بازگرداند؟
شعار فرهنگی رایج قرن حاضر، مردم را به زیستن در لحظه ترغیب می‌کند تا به‌جای خردشدن زیر بار اندوه گذشته یا نگرانی آینده، بر ارتباط خود و دیگران در هر لحظه تمرکز کنند. اما به‌نظر کراس «این پیام خیرخواهانه با بیولوژی انسان منافات دارد. بشر قرار نبوده همواره به لحظه‌ی حال بچسبد. در واقع ذهن او برای این کار تکامل نیافته است». کراس از حالتی به نام «وضعیت پیش‌فرض» نام می‌برد: انسان‌ها بین یک‌سوم تا نیمی از اوقات بیداری را در زمان حال زندگی نمی‌کنند؛ و در تحقیقاتش کوشیده موانع این لغزش ذهن از «زیستن در اکنون» را بیابد و روش‌هایی برای مدیریت این گریزپایی ذهن پیشنهاد کند.
گفته‌اند که: «دردکشیده» طبیب است. کتاب پچ‌پچه‌های ذهن پژوهشی‌ست به‌روز و علمی از محققی که هم مبتلای پچ‌پچه‌ای ذهنی شده و هم سیر مطالعاتی‌اش در این جهت بوده‌است.
