از بدو تمدن، انسان‌ به‌دنبال یافتن راه‌هایی بود تا نه‌تنها دیگران را از خطرهای پیشِ رو آگاه کند، بلکه منبع خطر را نیز بترساند و دور نماید. این کار در ابتدا با ایجاد صداهای بلند و بعد با کوبیدن شاخه یا استخوان بر درختان توخالی انجام می‌شد. آثار باستانی نشان می‌دهد که با رشدِ تمدن و ساخت ظروف سفالی و چرم، کم‌کم نوعی طبل (تنبک و دف) و زنگِ سفالی برای این مقصود استفاده می‌شد. نهایتا، زنگ‌ و طبل‌ نه‌تنها برای ترساندن و بیرون‌راندن مزاحمان ، بلکه برای اعلام‌ورود دوستان نیز مورداستفاده قرار می‌گرفت. برای مثال، در خانه‌های سنتی ژاپن، طبل کوچکی کنار در ورودی نصب می‌شد که مهمانان قبل از ورود بر آن بکوبند؛ امروزه نیز برای ورود به خانه‌ی دیگران، از زنگ در استفاده می‌شود. 

از آنجایی که مردمِ نخستین رویدادهای طبیعی را با ارواح و خدایان خوب و بد مرتبط می‌‌دانستند، به‌‌صدادرآوردن زنگ‌ و طبل‌ به‌منظور دفع شر یا جلب‌توجه خدایان به کار برده می‌شد. آن‌ها ناقوس‌های خود را اغلب در پاییز و زمستان به صدا درمی‌آوردند تا ارواح شیطانی – که بر شب‌های تاریک و طولانی و سرد غلبه کرده‌اند – را رانده و خود را تا طلوع آفتاب و آمدن گرما از گزند حوادث محفوظ دارند. 

با گذشت زمان و رشد مذاهب اولیه، ناقوس‌ها در مراسم مذهبی اهمیت بیشتری یافتند، تا جایی که طبل، زنگ و ناقوس جزء لاینفک معابد شدند. امروزه می‌توان در کنار درِ ورودی معابد هندو، بودایی و به‌طور کلی مذاهب شرقی، زنگ و ناقوس‌ را مشاهده کرد؛ اگرچه این‌ دو در مذاهب غربی و به‌خصوص در مسیحیت نیز جایگاه خود را دارند.

زنگ نقش عمده‌ای در آیین مذهبی و معنوی هندوها دارد. در اسکاندا پورانا (Skanda Purana) – بزرگ‌ترین متن مقدس در آیین هندو – چنین بیان شده که به‌صدادرآمدن زنگ‌ها به پاک‌کردن گناهان شخص کمک می‌کند. هندوها هنگام ورود به معبد یا در مراسم مختلف زنگ را به صدا درمی‌آورند و معتقدند که صدای زنگ همراه با ‌پاک‌سازی وجود عابد، او را آماده می‌سازد تا بتواند تصویر یا بت معبودش را زیارت و ستایش کند. نواختن ناقوس‌ها، بُعد معنوی هندوان را بیدار می‌کند و ارتباط آن‌ها را با الوهیت قوی‌تر می‌‌سازد.

زنگ‌های هندویی را می‌توان به سه گروهِ گارودا، زنگِ دستی و غانتا دسته‌بندی نمود. گاروداها کوچک هستند و راهبان هنگام برگزاری آیین‌های مختلف آن‌ها را با یک دست به صدا در می‌آورند. زنگ‌های دستی معمولا به‌شکل صفحه‌ای از جنس برنج هستند و با کمک قطعه‌ای چوبی نواخته می‌شوند. غانتاها ناقوس‌های بزرگی هستند که در معابد آویزان شده و برای تولید صدای بلندی به نام اُم (Om) استفاده می‌شوند، ندایی که در هندوئیسم مقدس است و صدای آن تا کیلومترها طنین‌انداز می‌شود.

غانتا از آلیاژِ پنج تا هفت فلز ساخته می‌شود که هر فلز منسوب به یک سیاره است: سرب (زحل)، قلع (مشتری)، آهن (مریخ)، مس (زهره)، جیوه (عطارد)، نقره (ماه) و طلا (خورشید). بالای دسته‌زنگ معمولا با یک مجسمه‌ی برنجی تزئین می‌شود که نشانگر رب‌النوعی‌ست که در معبد پرستش می‌گردد. برای هندوها شکلِ زنگ ارتباط نمادین نیز دارد: بدنه یادآورِ الهه‌ی زمان است؛ چکشِ آن با الهه‌ی دانش و خرد ارتباط دارد و دسته‌ی زنگ نیروی حیات را به تصویر می‌کشد.

همان طور که گفته شد، هندوان هنگام ورود به معبد زنگ را به صدا در می‌آورند و معتقدند که با این کار معبود را از آمدن خود آگاه می‌کنند. گفته می‌شود که صدای زنگ در هنگام دعا به کنترل ذهنِ همیشه‌سرگردان و تمرکز بر الهه‌ی موردنظر کمک می‌کند. هنگام دعا و حین به‌صدادرآوردن زنگ، مانترای زیر خوانده می‌شود:

«من این زنگ را به نشانه‌ی الوهیت به صدا درمی‌آورم تا نیروهای الهی وارد شوند و نیروهای شیطانی از میان برخیزند.»

هندوها بر این باورند که زنگ‌ها با بیدارکردن آگاهی فردی در ارتباطند و در طی طریق به دست‌یافتن آگاهی لایتناهی نقش مهمی ایفا می‌کند.

بوداییان نیز مانند هندوان از زنگ و ناقوس در معابد و مراسم مذهبی خود استفاده می‌کنند که معروف‌ترین آن‌ها بونشو نام دارد. بونشوها ناقوس‌های بزرگی هستند که در معابد بودایی سراسر ژاپن، برای احضار راهبان به دعا و اعلام زمان استفاده می‌شوند. برای نواختن بونشو، ضربه‌ی چکش از بیرون و با استفاده از پتک دستی یا تیرچوبی که با طناب از بامِ معبد آویزان است زده می‌شود. بوداییان معتقدند که صدای زنگ دارای خواص ماوراء‌طبیعی‌ست و می‌توان صدای آن را در عالم اموات شنید.

زنگ‌های بودایی معمولا از برنز و در شکل‌های مختلف ساخته می‌شوند و با نوارهای برجسته و نقش کتیبه‌ها تزئین می‌گردند. قدمت این ناقوس‌ها در ژاپن به حدود سال ۶۰۰ پس از میلاد می‌رسد. طرح کلی آن‌ها، ریشه‌ی تاریخی قدیمی‌تری در فرهنگ چین دارد و وجه اشتراک با برخی از ویژگی‌های زنگ‌های چینی باستان. همانند غانتا، صدای نافذ و فراگیر بونشو را می‌توان از فاصله‌ای دور شنید که این امر منجر به استفاده از آن‌ها برای مشخص‌کردن ساعات روز و یا زنگ هشدار شده‌است.

 بونشو نقش مهمی در مراسم بودایی – به‌ویژه جشن سال نو یا عیدِ بون – برای یادآوری و تجلیلِ آباء و اجداد دارد. در این مراسم این ناقوس را ۱۰۸ بار به صدا درمی‌آورند. برخلافِ هندوان که صدایِ ناقوس را عامل پاکیِ درون می‌دانند، بوداییان این ۱۰۸ ضربه را ندایی برای انسان‌ها می‌شمارند تا روش‌های پست اخلاقی خود را به یاد آورده، سعی در اصلاح خود نمایند تا نهایتا به صلح درونی دست یابند. این جنبه از بانشو در دوران مدرن آن ‌را به نماد صلح جهانی تبدیل کرده‌است.

استفاده‌ی کنونی از زنگ به‌مثابه‌ی سمبلی از صلح، به‌نوعی، اوج سفر تاریخی آن را نشان می‌دهد: در آغاز استفاده از آن برای دورکردن خطر؛ تا استفاده در مراسم مذهبی برای رسیدن به درجه‌ای از آسایشِ فکری؛ تا به نقش آن برای دستیابی به آرامش معنوی و نهایتا ارتقاء آن به‌ نمادی از صلح؛ و این سیر تاریخی خود نمایشگر نقش این وسیله در رشد معنوی جامعه است.

کتاب‌نامه

Tagare, G.V, The Skanda-Purana, English Translations, Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 2007
روز بین‌المللی صلح – ناقوس صلح. https://www.un.org/en/events/peaceday/2012/peacebells.html
Frederic, L., Translated by Roth, K, Japan Encyclopedia, Harvard University Press, Cambridge, MA 2002