طرح: WallPapers.com

دائوئیسم، یکی از عمیق‌ترین فلسفه‌های سنتی چین باستان است که قرن‌ها، نه تنها سالکین این مکتب، بلکه پژوهشگران را نیز مجذوب خود کرده است. مفهوم دائو، در بطن تعالیم آن مکتب نهفته است که اغلب به عنوان “راه” ترجمه می‌شود، اگرچه این ترجمه ممکن است کاملاً صحیح نباشد. دائو نشانگر و نماد «ذاتی» است که «هستی» بر آن استوار می‌باشد. در میان مشاهیر مکتب دائوئیسم، چوانگ تزو (و یا ژوانگزی) است که خرد و بینشش تاثیر عمیقی بر مسیر این فلسفه گذارده است. در این مقاله، نگاهی مختصر به زندگی و آموزه‌های چوانگ تزو می‌اندازیم.

چوانگ تزو در قرن چهارم قبل از میلاد و در دوران جوشش و رشد فرهنگی چین باستان زندگی می‌کرده‌است. این دوره، شاهد شکوفایی مکاتب فلسفی مختلفی بوده که هر کدام دیدگاه‌های متفاوتی در مورد ماهیت هستی و شیوه زندگی ایده‌آل ارائه می‌دادند. علیرغم وجود نوشتارهای چوانگ تزو و تأثیر عمیق آن بر فرهنگ چین، اطلاعات نسبتا کمی در مورد زندگی وی وجود دارد. بعضی‌ها معتقدند که او از ایالت سونگ آمده‌است، هرچند برخی دیگر از محققان احتمال می‌دهند که او در ایالت «کی» متولد شده باشد. صرف‌نظر از زادگاه دقیق او، میراث چوانگ تزو، نه در جزئیات زندگی‌نامه، بلکه در ارزش حکمت نهفته در متون او می‌باشد.

فلسفه چوانگ تزو براساس درک عمیق از به هم پیوستگی همه چیز و ماهیت زودگذر زندگی پایه‌گذاری شده‌است. محور اندیشه او برگرفته از مفهوم دائو است، اصل غیرقابل وصفی که فراتر از درک انسان بوده و به عنوان نیروی هدایت‌کننده جهان عمل می‌کند. از دید چوانگ تزو، برای هماهنگی با دائو، فرد باید وابستگی به امیال دنیوی را کنار گذاشته و آرامش درونی را در خویش پرورش دهد. یکی از موضوعات کلیدی در نوشته‌های چوانگ تزو، نسبی بودن دیدگاه‌های انسانی است. او از طریق مجموعه‌ای از تمثیل‌ها و حکایات، مفهوم حقیقت مطلق را به چالش کشیده و بر ماهیت ذهنی ادراک انسانی تأکید می‌کند. روایت شده‌است که چوانگ تزو یک بار خواب دید که پروانه‌ای است خوشحال −و بی خبر از وجود چوانگ تزو− بال می‌زند و به هر طرف که می‌خواهد می‌پرد. هنگام بیداری به فکر فرو می‌رود که آیا او چوانگ تزو است که در خواب یک پروانه است، یا یک پروانه است که در خواب چوانگ تزو است. در این داستان، چوانگ تزو به مرز بین واقعیت و توهم می‌اندیشد و خوانندگان را وادار می‌کند تا اعتبار ادراکات خود را زیر سؤال برند. محور فلسفه چوانگ تزو، بر مفهوم «وُو وِی» (wu wei) استوار است که اغلب به عنوان «عدم کُنش»، «بدون عمل» یا «عمل بی زحمت» ترجمه می‌شود. برخلاف تصور، «وُو وِی» به معنی عدم فعالیت و بی کاری و یا لاابالی بودن نیست. بلکه فعالیتی است که مطابق و هماهنگ با جریان طبیعی دائو و فارغ از محدودیت‌های من و ما است. به عقیده‌ی چوانگ تزو، با هماهنگ‌شدن با مسیرهای طبیعی گیتی، می‌توان به آرامش، سکون و درک ماهیت حقیقت دست یافت.

نوشته‌های چوانگ تزو تأکید بسیاری بر نسبی بودن مسائل و ارزش‌های جامعه و آدمیان دارد. او این مفهوم را از طریق داستان‌هایی مانند «درخت بی‌فایده» نشان می‌دهد. جایی که ارزش نسبی با ارزش ذاتی مقایسه می‌شود. چوانگ تزو، با به چالش کشیدن مفاهیم متعارف موفقیت و شکست، خوانندگان را دعوت می‌کند تا از ابهام ذاتی زندگی استقبال کرده و زیبایی را، در جریان هستی بیابند.

در داستان درخت بی‌فایده، مردم، درخت قوی پیکری در جنگل را «درخت پر فایده» می‌نامیدند، زیرا چوب محکم و صاف آن را مناسبِ ساختن خانه و کشتی و دیگر وسایل می‌دانستند. حتا برگ‌های این درخت خاصیت دارویی داشت. فایده‌ی دیگر آن سایه، شاخه و برگ آن بود که مردم می‌توانستند زیر آن استراحت کنند. به دلیل «مفید بودن» این درخت عظیم‌الجثه ، مردم از راه دور و نزدیک برای تحسین و استفاده از درخت می‌آمدند. همزمان، درخت دیگری نیز در آن نزدیکی بود که تنه‌ای خمیده و شاخه‌هایی ‌پیچیده داشت؛ به‌نظر «بی‌خاصیت» و به دردنخور می‌آمد و در ظاهر فاقد هرگونه ارزش و استفاده بود. روزی نجاری که از جنگل عبور می‌کرد، متوجه درخت بی‌فایده شد و با خود اندیشید که: چوبِ پیچ و تاب خورده‌ی این درخت، برای ساخت یک ساز موسیقی بکار می‌آید. او ماهرانه شاخه‌ای از آن را برید و به یک ساز زیبا با صدایی منحصر به فرد تبدیل کرد. صدای موسیقی این ساز مردم را شگفت زده کرد. چیزی که بی‌فایده و بی‌ارزش تلقی می‌شد، بر اثر دیدِ باز و خلاقیتِ استاد، به سازی با ارزش تبدیل شده بود.

آموزه‌های چوانگ تزو، تأثیر عمیقی بر گسترش دائوئیسم داشت. اصول پایه‌ای آن مکتب را شکل داد و دنبال‌کنندگان آن را در مسیر روشن ضمیری راهنمایی نمود. تاکید او بر «در حال» زندگی کردن، عدم کنش (وُو وِی) و نسبی بودن، تأثیر به سزائی بر متفکران بعدی دائوئیسم، از جمله حکیم مشهور لائوزی، نویسنده دائو دی جینگ، گذاشت. در حالی که لائوزی بر جنبه انفعالی دائو تاکید می‌کرد، فلسفه چوانگ تزو، دیدگاه مکملی را ارائه می‌داد که تعامل فعال با نظام طبیعی را تشویق می‌کرد. آموزه‌های آن‌ دو با هم، پایه‌ی تفکر کلاسیک دائوئیسم را تشکیل دادند. علاوه بر مکاتب فلسفی، چوانگ تزو بر جنبه‌های مختلف فرهنگ چین، از جمله ادبیات، هنر و هنرهای رزمی نیز تأثیر داشته است. در طی قرون، نوشته‌های او الهام بخش شاعران، نقاشان و خوشنویسان بوده، تا جوهر خرد دائوئیسم را در تلاش‌های خلاقانه خود به تصویر کشند. رزمی‌کاران نیز از اصول خودانگیختگی و سیال بودن او در تمرین خود استفاده کرده‌اند.

بینش عمیق چوانگ تزو همچنان در میان جویندگان حقیقت و روشن ضمیران در طول اعصار طنین انداز مانده‌است. او از طریق نوشته‌هایش ما را دعوت می‌کند تا از محدودیت‌های من و ما و امیال نفس، فراتر رفته و آزادی بی‌کران دائو −یعنی جانِ هستی− را در آغوش بگیریم. در جهانی که مشخصه آن تغییر و تبدیل، شک و تردید است. چراغ آموزه‌های چوانگ تزو راه سالک را در مسیر صلح و خود آگاهی روشن می‌کند.

کتاب‌نامه
1- Creel, Herrlee Glessner. “The Sources of Chuang Tzu.” Philosophy East and West, Vol. 4, No. 3, 1954, pp. 231-239.
2- Hansen, Chad, “Zhuangzi”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), 2004.
3- Watson, Burton, translator. “Chuang Tzu: Basic Writings.” Columbia University Press, 1996.
4- Ames, Roger T., and David L. Hall. “Dao De Jing: Making This Life Significant.” Ballantine Books, 2003.
5- Merton, Thomas, “The Way of Chuang Tzu.” New Direction Books, 1965.